ઈન્ટરનેટ શબ્દ એ Inter Connection and Net-work આ બે શબ્દો પરથી ઉતરી આવેલો શબ્દસમોપોહ છે. આ ઈંટરનેટ એ વિશ્વવ્યાપી માહિતીઓનું જાળું છે. હકીકતમાં ઈંટરનેટ એક નેટવર્ક છે. આ નેટવર્ક દુનિયાભરમાં ફેલાયેલું છે. ઇન્ટરનેટની બે બાજુઓ છે: રચનાત્મક બાજુ અને ખંડનાત્મક બાજ! ઉપયોગિતાની દ્ર્ષ્ટિએ એની પ્રથમ બાજુઓ વિચાર કરીએ તો, ઈંટરનેટ એ અકલ્પ માહિતીઓનો અગાધ દરિયો છે. તે મૂળભૂત રીતે માહિતીઓ ભેગી કરવાનું, અન્ય લોકો સાથે સંવાદિતા સાધવાનું, એક કમ્પ્યૂટર પરથી બીજા કમ્પ્યૂટર પર સંશોધનનોનો ઉપયોગ વહેંચવાનું તથા વાણિજ્યિક હેતુ માટે અને મનોરંજનાત્મક હેતુઓ માટે એમ બહુહેતુક રીતે ઉપયોગમાં આવતું માધ્યમ છે. એની "FTP" મિતાક્ષરી નામે ઓળખાતી "ફાઈલ ટ્રાંસફર પ્રોટોકોલ" દૂરસ્થિત અન્ય કંપ્યૂટરમાં ફાઈલની આપ-લે કરવા દે છે. એનું "સર્ચ એંજિન" નામનું સાધન, પોતાના બ્રાઉજરમાં આપણી જરૂરિયાત અનુસારનો પ્રશ્ન ટાઈપ કરી, તેનો જવાબ શોધી આપે છે. એની WWW નામે ઓળખાતી World wide web એ એક એવી સેવા છે જે વેબ સર્વર ( web server) તરીકે ઓળખાય છે. "વેબ" એટલે કરોળિયાનું જાળું; તેથી આ વિશ્વવ્યાપી એક એવું જાળું છે કે જેના દ્વારા વિશ્વના અનેક કપ્યૂટર સાથે સંપર્ક સાધી શકાય છે અને તેથી તેને WWW કહેવામાં આવે છે.
આમ, ઈંટરનેટ દ્વારા આપણને ઈલેક્ટ્રોનિક મેઈલ(E-mail) યુઝનેટ અથવા ઈંટરનેટ ન્યૂઝ, ચેટિંગ અને વીડિયો કોંફરંસ જેવી અતિ ઉપયોગી સેવાઓ ઉપલબ્ધ થઈ છે. જે આપણા માટે આશીર્વાદરૂપ પુરવાર થઈ છે. શિક્ષણના અને જ્ઞાનપ્રાપ્તિ ક્ષેત્રો તો ઈંટરનેટના ફાયદા અપરંપાર અને અવર્ણનીય છે. ઈંટરનેટ એટલો હાથવગો થઈ ગયો છે કે ઘેરબેઠા તમે દુનિયાભરનું, કોઈપણ ભાષાનું, કોઈપણ પુસ્તક ઈંટરનેટ દ્વારા વાંચી-ભણી શકો છો એટલું જ નહિ, કોઈ પણ મુદ્દા પરની વિશ્વભરની ઉપલબ્ધ માહિતી તમે તમારા દીવાનખંડમાં , આગળીમાં વેઢા પર ગણી શકો છો.
પરંતુ હવે એના બીજા પાસાની વાત કરીએ તો, ભારત જેવા આર્થિક પછાત દેશ માટે ઈંતરનેટ એ પોષાય એવી સેવા છે જ નહિ, ઈંટરનેટની આપણાં બાળકોના શિક્ષણ અને સ્વાસ્થય પર પણ ભારે વિપરીત અસર પડી રહેલ જોવા મળે છે. ઈંટરનેટના દુરૂપયોગથી આપણું યુવાધન અશિસ્ત્ર અને અસંયમના ગેરમાર્ગે દોરવાઈ રહ્યું છે. વળી, ઈંટરનેટના કારણે ભારત જેવો બેરોજગારીથી પીડાતા દેશમાં બેકારીનું પ્રમાણ પણ ઘણું જ વધી ગયું છે.
અને શિક્ષણની વાત કરીએ તો શિક્ષણમાં ઈંટરનેનો પ્રવેશ થવાથી એને ઉપયોગ વધવાથી શિષ્ય -ગુરુ વચ્ચેના પવિત્રસંબંધો પર પૂર્ણવિરામ મુકાતું જાય છે. ઈ-મેઈલ, વ્હાટસએપ જેવી સુવિધા થવાથે વ્યકતિ-વ્યકતિ વચ્ચેના સામાજિક સંબંધો, પ્રત્યક્ષ મળવાની પ્રક્રિયા વગેરે બંધ થઈ જતા માનવ -માનવ વચ્ચેનું અંતર વધતું જાય છે. ટપાલખાતું તો લગભગ મૃત: પ્રાય થઈ હાય એવી ઘડીઓ ગણાઈ રહી છે. બાળકો અને યુવાનો ઈંટરનેટ પર રજૂ થતાં મનોરંજનાત્મક કાર્યક્ર્મ પાછળ પોતાનો કિમતી સમય વેડફી રહ્યા છે; જેને પરિણામ એમનો બૌદ્ધિક વિકાસ અટકી ગયો છે. નેટવર્ક ન્યૂઝ સેવાના કારણે વર્તમાનપત્રોના સેવાવર્તુળ પર પણ માઠી અસર જોવા મળે છે.
ઇન્ટરનેટના ફાયદા અને ગેરફાયદા
ઇન્ટરનેટ જેમ આપણે જાણીએ છીએ તે વાતચીત અને માહિતીની ઉપલબ્ધતામાં અગત્યનું યોગદાન આપે છે. લોકોએ વ્યવસાય, અભ્યાસ, સંશોધન અને નવી મિત્રો બનાવવાના માર્ગમાં ઇન્ટરનેટને બદલ્યો છે. દરેક પસાર થતા દિવસ, ઇન્ટરનેટ કંઈક નવું લાવે છે જે માનવતા માટે જીવન સરળ બનાવવા તરફ ધ્યાન કેન્દ્રિત કરે છે. જો કે, ઇન્ટરનેટ જે કરી શકે છે તે બધી સારી વસ્તુઓ સાથે, તેને વેબ વપરાશકર્તાઓને અનિચ્છનીય ઘટકો લાવવાના સંદર્ભમાં તેના ગેરફાયદા મળ્યા છે. ઇન્ટરનેટના ફાયદા અને ગેરફાયદા નીચે બતાવ્યા પ્રમાણે છે.
સંદેશાવ્યવહાર એ બધા માટે અને સદંતર માટે મહત્વપૂર્ણ છે. ઇન્ટરનેટ લોકોને ઇમેઇલ્સ દ્વારા વાતચીત કરવા સક્ષમ બનાવે છે. ઇલેક્ટ્રોનિક મેઇલનો ઉપયોગ કરીને, કોઈ પણ ઘર છોડવાની જરૂર વિના વિશ્વના કોઈપણ ભાગમાં બીજા સાથે વાતચીત કરી શકે છે. વ્યક્તિગત સંચારમાંથી ઉદ્યોગોનું સંચાલન કરવાથી ઇમેઇલ તેના માટે બટનના ક્લિક સાથે મંજૂરી આપી શકે છે. ઇન્ટરનેટ ટેક્નોલૉજીનો ઉમેરો એ વિડિઓ કોન્ફરન્સિંગનો પરિચય છે કે જ્યાં લોકો ખરેખર એક જ સ્થાને બેઠકો કરી શકે છે. આ તકનીકી મુસાફરી ખર્ચ અને / અથવા મીટિંગના હેતુ માટે રૂમ ભાડે લેવાની કિંમત પર બચાવે છે. ઇન્ટરનેટ ઇન્ટરનેટથી એક નાનકડું ગામ બની ગયું છે. સોશિયલ મીડિયા પ્લેટફોર્મ દ્વારા જે ફેસબુક, ટ્વિટર અને ઇન્સ્ટાગ્રામ જેવા અસ્તિત્વમાં છે, તે વિશ્વભરમાં મિત્રો બનાવી શકે છે.
સંચાર સિવાય, માહિતીનો ઉપયોગ કરવા માટે ઇન્ટરનેટનો પણ ઉપયોગ કરી શકાય છે. ઇન્ટરનેટ શેરિંગની શ્રેષ્ઠ બાબતોમાંની એક તરીકે માહિતી શેર કરવી એ ઊભી છે. ઇન્ટરનેટમાં હવે પૃથ્વી પર અસ્તિત્વમાં રહેલી દરેક વસ્તુની માહિતી શામેલ છે. ઘણા શોધ એન્જિનની મદદથી, કોઈ ઇન્ટરનેટથી આવશ્યક કોઈપણ માહિતી મેળવી શકે છે. તેમાં વિજ્ઞાન, શાસન, અર્થતંત્ર, રમતગમત, આરોગ્ય અને શિક્ષણ શામેલ છે. એક એવું વિચારી શકે કે ઇન્ટરનેટ પર શામેલ માહિતી ફક્ત વિદ્યાર્થીઓ માટે જ મહત્વપૂર્ણ છે પરંતુ તે કેસ નથી. શીખવાનો કોઈ અંત નથી તેથી, વ્યાવસાયિકો ઇન્ટરનેટના જ્ઞાનમાં ભાગ લેતી કોઈ વસ્તુ વિશે માહિતી મેળવવા માટે ઇન્ટરનેટમાં પ્રવેશ મેળવે છે. સંશોધન હાથ ધરવા માટે માહિતી ઉપયોગી છે જે લોકોના જીવનમાં વધારો કરશે. માહિતીની વહેંચણી ગુના અટકાવવામાં પણ મદદ કરી શકે છે જે અન્યથા મિલકતના વિનાશ અને માનવ જીવન ગુમાવવા તરફ દોરી જાય છે.
ઇન્ટરનેટનો બીજો ફાયદો તે છે કે તે વેબ વપરાશકર્તાઓને મનોરંજન આપે છે. લોકો સંગીત સાંભળવા, ફિલ્મો જોવા અથવા ડાઉનલોડ કરવા અને રમત રમવા માટે ઇન્ટરનેટ સર્ફ કરે છે. લાંબા સમય સુધી નોનસ્ટોપ કામ કર્યા પછી, કોઈ ઇન્ટરનેટને સર્ફ કરી શકે છે અને તેના મનપસંદ ગીતો સાંભળી શકે છે. ઇન્ટરનેટ વિશેની શ્રેષ્ઠ વસ્તુ એ છે કે કોઈને તેની પ્રિય હિટ્સના સંગ્રહ સાથે સહેલાઇથી ઉપલબ્ધ થવાની જરૂર નથી. મૂવીઝ અને રમતો પર સમાન વસ્તુ લાગુ પડે છે. લાંબા દિવસ પછી ઘરે જોવા માટે મૂવી ડાઉનલોડ કરવું તે કંઈક છે જે રાહત આપે છે અને પછીના દિવસની પડકારોનો સામનો કરવા માટે એકને ફરીથી બનાવવામાં આવે છે.
ઇન્ટરનેટને પણ તેના ગેરફાયદા મળ્યા છે. જેટલું તે શીખવામાં વિદ્યાર્થીઓને મદદ કરે છે, જો ચેક ન કરેલ હોય, તો તેઓ ઇન્ટરનેટ પર બિન-શિક્ષિત પ્રોગ્રામો સાંભળીને મોટાભાગનો સમય પસાર કરી શકે છે. ઈન્ટરનેટ પર મનોરંજક સામગ્રી એ માહિતી કરતાં વધુ આકર્ષક છે કે વિદ્યાર્થીઓને ઇન્ટરનેટ પર ઇન્ટરનેટનો ખર્ચ કરવાની જરૂર હોય તેટલા સમયની આવશ્યકતાને નિયંત્રિત કરવી જોઈએ, જેથી આવા દૃશ્યને ટાળવા માટે ઇન્ટરનેટને શૈક્ષણિક રીતે લાભ ન થાય. ઈન્ટરનેટનો બીજો ગેરલાભ એ છે કે ઇન્ટરનેટ રમતોના શોધ સાથે, બાળકો હવે આઉટડોર રમતો ઇચ્છતા નથી જે તેમના શારીરિક અને માનસિક વિકાસમાં ફાળો આપે. પરિણામ સ્વરૂપે, બાળકો જીવનશૈલીના રોગો જેમ કે સ્થૂળતા અને આંતરવૈયક્તિક કુશળતામાં નિષ્ફળ રહે છે.
ઇન્ટરનેટનો બીજો ગેરલાભ એ છે કે સોશિયલ મીડિયા અને સંચાર દ્વારા વિવિધ લોકોને એકસાથે લાવવા, કેટલાક વિકૃત લોકોએ નિર્દોષ વ્યક્તિઓનો દુરુપયોગ કરવાનો માર્ગ મેળવ્યો છે. કેટલાક વ્યક્તિઓએ ફોજદારી પ્રવૃત્તિઓ માટે ઇન્ટરનેટનો ઉપયોગ કર્યો છે જે કપટ દ્વારા પૈસા ગુમાવવાનું દોરી જાય છે. બીજી તરફ, કેટલાક વ્યક્તિઓ, ચીટર્સની શિકાર બની ગઈ છે જે પોતાને ઇન્ટરનેટ પર સારા લોકો તરીકે રજૂ કરે છે પરંતુ વ્યવસ્થાપિત મીટિંગ્સમાં ભોગ બનેલા અથવા તો ભોગ બનેલાઓને પણ મારી નાખે છે.
સંક્ષિપ્તમાં, જે સારું છે તે બધું તેના માટે એક ડાર્ક સાઇડ હોવું આવશ્યક છે. ઇન્ટરનેટ પર કમ્યુનિકેશન, માહિતી અને મનોરંજન પર અસંખ્ય ફાયદા છે પરંતુ ગુના, નૈતિકતા અને જીવનશૈલીના સંદર્ભમાં તે પણ ગેરફાયદામાં છે.
શિક્ષણમાં ઈન્ટરનેટના લાભદાયી છે ?
વર્તમાનમાં ટેકનૉલોજિ અથવા જીવન પદ્ધતિઓમાં એવા ફેરફારો આવ્યા છે કે બાળકો અને યુવાનો ઝડપથી અપડેટ થાય છે અને મોટેરા કદાચ ધીમેથી સમજે છે અને અમુક તો ફેરફારને સમજી કે અપનાવી પણ શકતા નથી.
આપણી શિક્ષણ પદ્ધતિ અંગ્રેજોની કારકુન પેદા કરવા અપનાવેલી પદ્ધતિ છે. એમાં ફેરફાર થયા છે પણ થીગડા જેવા. અભ્યાસ આનંદ ને બદલે વેઠ બન્યો છે. માત્ર વિદ્યાર્થી નહીં પણ શિક્ષક અને શૈક્ષણિક સંસ્થાઓ પણ ઉમળકાથી કામ કરે એવું વાતાવરણ દેખાતું નથી. અપવાદો હોઈ શકે અને આવી વિપરીત પરિસ્થિમાં પણ કેટલીક સંસ્થાઓ કે બાળકો ઉત્કૃષ્ઠ દેખાવ કરે તે બિરદાવવા યોગ્ય છે પણ સામાન્ય પરિસ્થિતી ઉમદા નથી. બાળક પોતે શીખે અથવા જાણવાની જિજ્ઞાશા થાય એ સ્થિતિ આપણે રહેવા જ દીધી નથી. નવું શીખતા, રમત-ગમત કે વિશિષ્ટ યોગ્યતા માટે સમય ફાળવતા બાળકો પરીક્ષામાં ઓછા ગુણ મેળવે તો માતા-પિતા અને શિક્ષકો જ નહીં ઓળખીતા પણ તેને ટોકે છે. માર્કસની માયા એવી જાદુઇ રીતે ફેલાઈ છે કે વિરલા જ બચી શકે.
વિશ્વ બદલાઈ રહ્યું છે અને ઘણું બધુ બદલાઈ ચૂક્યું છે. દુનિયામાં શીખવવાની જ્ગ્યાએ શીખવા દેવાની પદ્ધતિ આવી ગઈ છે. આપણા સમાજમાં આજે પણ મોબાઈલ કે ઇન્ટરનેટ પોર્નોગ્રાફી કે સોશિયલ મીડિયા પૂરતું સીમિત છે. શોધોના ઉપયોગ કરતાં દુરુપયોગ અને ફાયદા કરતાં ગેરફાયદા ઝડપથી ફેલાય છે અને આપણે ત્યાં એ વધુ તીવ્રતાથી અસરમાં આવે છે. ઇન્ટરનેટથી શિક્ષણ ની વાત તો દૂર રહી, ઈન્ટરનેટનો સકારત્મક ઉપયોગ કરવો અને બાળકોને તે તરફ વાળવાને બદલે તેમને ઇન્ટરનેટથી દૂર રાખવાના પણ ઘણા વાલીઓ પ્રયત્ન કરે છે. શાળાઓ મોબાઇલને પ્રતિબંધિત કરે છે. દરેકે વ્યવસ્થા જાળવવી જરૂરી છે, પણ વ્યવસ્થાની સાથે નવીન અને સકારાત્મક બદલાવને પણ પ્રોત્સાહિત કરવો પડશે.
આજના વિશ્વમાં online શિક્ષણ અથવા કહો કે ઇન્ટરનેટથી શિક્ષણ ખૂબ વ્યાપક છે. આપણે પણ તેને અપનાવવું પડશે. બાળકની રુચિ મુજબ, અનુકૂળતા મુજબ અને ઉત્તમ શિક્ષણ ઈંટરનેટથી આપી શકાય તેમ છે. સરકાર કે સમાજ અથવા પછી વ્યક્તિગત જે રીતે શક્ય હોય તે રીતે ઇન્ટરનેટથી શિક્ષણનો ફેલાવો કરવાનો સમય છે. અપાર સાહિત્ય અને નવીન ટેક્નોલોજીથી શિક્ષણ માત્ર ઇન્ટરનેટથી જ શક્ય છે. રાત્રે બે વાગ્યે કોઈ પ્રકરણ મુજબનું નિષ્ણાતનું લેકચર માત્ર ઇન્ટરનેટથી જ પીરસી શકાય. વહેલી પરોઢે બાળક અભ્યાસ કરવા બેસે અને તેને કોઈ પ્રશ્ન થાય તો ઇન્ટરનેટથી જ જવાબ શોધી શકાય. કોઈ સંસ્થા કે સરકાર ગમે ત્યાં અને ગમે તે વિષય ના શીખવી શકે પણ ઇન્ટરનેટ શીખવી શકે. વિદ્યાર્થીઓને દરિયામાથી મોતી શોધતા કરવા હોય તો નવી ટેકનૉલોજિ સાથે તેમણે જોડવા પડે. જ્ઞાન સાગરમાથી તેમની જરૂરનું શોધતા તેમને શીખવીશું તો બાકીની કમીઓ તે જાતે પૂરી લેશે.
ઇન્ટરનેટ ભારત જેવા વિશાળ દેશના શિક્ષણ માટે તો આશીર્વાદ બની શકે તેમ છે. વધુ શાળા મહાશાળાઓ ખોલવા કરતાં વધુ લોકોને નિષ્ણાતો સાથે ઈંટરનેટથી જોડવા સરળ છે. નિષ્ણાતો એક વખત લેકચર આપે તે અનેક વિદ્યાર્થી પોતાના સમયે અને સ્થળે જોઈ કે શીખી શકે તેમ કરવું સરળ છે. શહેરી અને ગ્રામીણ ભારતનો ભેદ મિટાવવો ઇન્ટરનેટથી આસન છે. પ્રશ્નોત્તર, online ટેસ્ટ વગેરે બાળકને જાતે તૈયારી કરતાં કરે છે. સરકાર તો UPSCની online પરિક્ષાની તૈયારી કરી રહી છે, પણ ભણતર ઓનલાઇન બને તે દિશામાં આપણે ધીમા છીએ.
ધોરણ 10 કે ધોરણ 12 એટલે બોર્ડ પરિક્ષાના વર્ષો હોય છે. અત્યંત તીવ્ર સ્પર્ધાના જમાનામાં બાળકો જાણે ચાર દીવાલો વચ્ચે કેદ થઈ જાય છે. શીખવા કરતાં ગોખવાના સ્પર્ધા વધી ગઈ છે. શું ભાષા કે શું વિજ્ઞાન, ગણિત હોય કે સામાજિક વિજ્ઞાન બધે ગોખણપટ્ટી અને અંતે, 70 કે 80% પરિણામ પણ ઠીક મારા ભાઈ ગણાય. સારા કે ગમતા અભ્યાસક્રમમાં તો 90% ય ઓછા પડે છે. આ સ્થિતિમાં સુધારો લાવવા જરૂર છે ઇન્ટરનેટથી શિક્ષણ ની. સરકાર પણ પોતાની રીતે પ્રયત્ન કરે છે, છતાં, બદલાતા સમય મુજબ જડ તંત્રના ફેરફારો ધીમા પડે છે અને શિથિલ અમલીકરણ વધારાની મુશ્કેલીઓ ઊભી કરે છે. સાચો અને સકારાત્મક બદલાવ લાવવા તો જાગૃત નાગરિકો અને સામાજિક, શૈક્ષણિક સંસ્થાઓ એ કમર કસવી પડશે. નવીન ટેકનૉલોજિ અને બદલાતા વિશ્વ સાથે કદમ મિલાવવા સમગ્ર સમાજે એક થવું પડશે.
શિક્ષણ અને ઈન્ટરનેટનો સંગમ :-
【 આજે આપણી આંગળીઓના વેઢે રહેલું ઈન્ટરનેટ તમને એક લાયબ્રેરી કરતાં પણ વધુ માહિતી ઉપલબ્ધ કરાવી રહ્યું છે, આજે માહિતીના પ્રચાર-પ્રસારની ઝડપ દિવસેને દિવસે વધતી જઈ રહી છે 】
શિક્ષણ આપણા મગજને એક નવી દિશા આપવામાં મહત્વનો ભાગ ભજવે છે અને જેવી રીતે જીવનની અન્ય બાબતોમાં ટેક્નોલોજીએ પરિવર્તન લાવ્યું છે, એવી જ રીતે ટેક્નોલોજીએ શિક્ષણક્ષેત્રે પરિવર્તન લાવવામાં પણ મહત્વનો ભાગ ભજવ્યો છે. તેમાં પણ કમ્પ્યૂટર અને ઈન્ટરનેટની શોધે તો શિક્ષણને એક નવા જ સ્તરે પહોંચાડી દીધું છે. આજે આપણી આંગળીઓના વેઢે રહેલું ઈન્ટરનેટ તમને એક લાયબ્રેરી કરતાં પણ વધુ માહિતી ઉપલબ્ધ કરાવી રહ્યું છે.
આજે માહિતીના પ્રચાર-પ્રસારની ઝડપ દિવસેને દિવસે વધતી જઈ રહી છે. તેનું કારણ છે, ટેક્નોલોજી. ટેક્નોલોજીએ શાળાઓમાં પણ પ્રવેશ કર્યો છે અને આજે મોટાભાગની સ્કૂલોનાં વર્ગખંડ (ક્લાસરૂમ)નો આકાર બદલાઈ ગયો છે. સ્કૂલની કક્ષાએ ટેક્નોલોજીનું પ્રદાન જોઈએ તો બ્લેકબોર્ડનું સ્થાન ઈલેક્ટ્રોનિક બોર્ડે લઈ લીધું છે, પુસ્તકોનાં સ્થાને ઈ-લર્નિંગ આવ્યું છે, પેનના બદલે હવે કી-બોર્ડનો ઉપયોગ થઈ રહ્યો છે, હોમવર્ક પણ ઓનલાઈન આપવામાં આવે છે અને જમા કરવામાં આવે છે. સાથે જ તમે કેટલા ગ્રેડ મેળવ્યા છે તેના માટે હવે વધુ રાહ જોવી પડતી નથી, તમને તાત્કાલિક ઓનલાઈન ગ્રેડ જાણવા મળી જાય છે.
આજે શિક્ષણ મેળવવાના અનેક મોડલ આવી ચૂક્યાં છે. ટેક્નોલોજી એક જ જ્ઞાનને જુદી-જુદી હાંસલ કરવાના વિકલ્પો ઉપલબ્ધ કરાવી રહી છે. આજે દરેક બાળક તેને જે સ્રોત સરળ પડે અને સહેલું લાગે, જે વિઝ્યુઅલ ગમતા હોય ત્યાંથી જ્ઞાન મેળવી રહ્યું છે. બાળકો પુસ્તકોને ઓડિયો મારફતે સાંભળી રહ્યા છે અને ગ્રાફિક્સની મદદથી સ્ટોરી સમજી રહ્યા છે.
એજ્યુકેશન ક્ષેત્રે આવેલાં સોફ્ટવેરે તો શિક્ષણની આખી દુનિયા જ બદલી નાખી છે. આજે જે રીતે આર્ટિફિશિલ ઈન્ટેલિજન્સનો વિકાસ થઈ રહ્યો છે તે જોતાં શિક્ષણ પુરું પાડવામાં તે મહત્વનો ભાગ ભજવી શકશે. દરેક વ્યક્તિની શિક્ષણ મેળવવાની સ્ટાઈલ પ્રમાણે તેને શિક્ષણ ઉપલબ્ધ બનશે.
ઈન્ટરનેટનો આજે સૌથી મોટો ફાયદો એ થઈ રહ્યો છે કે વ્યક્તિ વિશ્વના કોઈ પણ ખૂણામાં બેસીને વિશ્વના કોઈ પણ ખૂણામાં શિક્ષણ પૂરું પાડી શકે છે. એટલે કે શિક્ષકે સદેહે હાજર રહેવાની જરૂર નથી. ખાસ કરીને અંતરિયાળ વિસ્તારોમાં આ પદ્ધતિ ઘણી જ ફાયદાકારક થઈ શકે છે.
શિક્ષણ ક્ષેત્રે થયેલા ટેક્નોલોજીના વિકાસ અને તેના બહોળા ઉપયોગની પ્રારંભથી જ ટીકા કરવામાં આવી રહી છે. તેમ છતાં તેણે શિક્ષણનો મુખ્ય સ્રોત બનવામાં સફળતા મેળવી છે. આ વાત જ સાબિત કરે છે કે, શિક્ષણના ક્ષેત્રે ટેક્નોલોજી કેટલી મહત્વપૂર્ણ છે.
આજે ટેક્નોલોજી જે ઝડપ અને સંપર્ક સ્થાપિત કરવામાં મહત્વની ભૂમિકા ભજવે છે તેનું સ્થાન કોઈ અન્ય બાબત લઈ શકે એમ નથી. ટેક્નોલોજીના કારણે એક બહોળા વર્ગને આપણે શિક્ષણ સાથા સાંકળી શકવામાં સમર્થ બન્યા છીએ. ટેક્નોલોજીએ શિક્ષણની ભૂમિકાને માત્ર જ્ઞાન મેળવવાથી આગળ લઈ જઈને કૌશલ્ય મેળવવા સુધીની કરી નાખી છે.
હાલના કોરોના કાળમાં બદલાયેલી શિક્ષણ પ્રથા :-
વર્તમાન
સમયમાં online શિક્ષણ એટલે કે ઈન્ટરનેટ દ્વારા શિક્ષણ એ જરૂરીયાત બની ગઈ
છે. ઈન્ટરનેટના અનેક સારા નરસા ઉપયોગો અથવા અસરો જોઈએ ત્યારે તેની શિક્ષણ
ક્ષેત્રે ઉપયોગીતા એ ઉડીને આંખે વળગે તેવી સકારાત્મક અસર છે. સાંપ્રત
સમાજમાં ઈન્ટરનેટ અંગે ઘણી ભ્રામક માન્યતાઓ પ્રવર્તે છે, તે અંગે અહી ચર્ચા
કરવાનો આશય છે.
નબળી ઈન્ટરનેટ કનેક્ટિવિટી ઓનલાઈન શિક્ષણ આડે સૌથી મોટી આડખીલીરૂપ છે એમ 56 ટકા શિક્ષકોનું માનવું છે જ્યારે 44 ટકા શિક્ષકોની સૌથી મોટી સમસ્યા એ છે કે ઓનલાઈન ભણાવતી વખતે વિદ્યાર્થીઓ પૂરતું ધ્યાન આપતા નથી. 20 ટકા શિક્ષકો એવા છે જેમને વિદ્યાર્થીઓને ઓનલાઈન સમજાવવામાં મુશ્કેલી પડે છે. પોતાને કોવિડ-19નો ચેપ લાગી જવા ડરે 45 ટકા શિક્ષકો જ્યાં સુધી આ ખતરનાક વાઈરસની રસી બજારમાં ઉપલબ્ધ ન થાય ત્યાં સુધી સ્કૂલે જવા માંગતા નથી. ભારતની જાણીતી ઓનલાઈન એજ્યુકેશન ટેક્નોલોજી કંપનીઓમાં સ્થાન ધરાવતી એક્સ્ટ્રામાર્ક્સ એજ્યુકેશન દ્વારા હાથ ધરાયેલા એક સર્વેક્ષણમાં આ રસપ્રદ વિગતો બહાર આવી હતી. આ સર્વેક્ષણના પરિણામો અંગે એક્સ્ટ્રામાર્ક્સ એજ્યુકેશના વેસ્ટ ઈન્ડિયા જનરલ મેનેજર શૈશવ કાયસ્થે જણાવ્યું હતું કે "કોવિડ-19 મહામારીએ આપણી આસપાસની જિંદગીઓને ધરમૂળથી બદલી દીધી છે અને શિક્ષણ ક્ષેત્રને તેની સૌથી વધુ અસર થઈ છે. વિદ્યાર્થીઓને ઓનલાઈન ભણાવવા અંગે શિક્ષકો કેટલો રસ ધરાવે છે અને તેમને કેવા પડકારોનો સામનો કરવો પડી રહ્યો છે તે જાણવા અમે ગુજરાતના 2,200 શિક્ષકોનો સર્વે હાથ ધર્યો હતો. આ સર્વેના પરિણામો આશ્ચર્યજનક હતા અને તે હાલની શિક્ષણ વ્યવસ્થામાં ધરમૂળથી ફેરફારો કરવાની હિમાયત કરે છે."
સર્વેમાં ભાગ લેવા માટે ગુજરાતના લગભગ 2,500 શિક્ષકોને આમંત્રિત કરવામાં આવ્યા હતા જે પૈકી 2,200 શિક્ષકોએ તેનો પ્રતિસાદ આપ્યો હતો. વર્ક ફ્રોમ હોમ હવે સામાન્ય બની ગયું છે અને બાળકો પણ ઓનલાઈન શિક્ષણથી ટેવાઈ ગયા છે ત્યારે નબળી ઈન્ટરનેટ કનેક્ટિવિટી વિદ્યાર્થીઓ અને શિક્ષકોને એકબીજા સાથે સંવાદ સાધવામાં સૌથી મોટી સમસ્યા ઊભી કરી રહી છે એમ 56 ટકા શિક્ષકોએ જણાવ્યું હતું. ટેક્નિકલ સમસ્યાના લીધે અનેક વખત શિક્ષકોએ ક્લાસ કેન્સલ કરવા પડે છે. વિદ્યાર્થીઓ પણ ઘણીવાર ક્લાસ ચૂકી જાય છે અથવા ચાલુ ક્લાસે કનેક્ટિવિટીની સમસ્યાના લીધે હેરાન થાય છે. અનેક શિક્ષકો શિસ્તતાના મામલે પણ ઘણા નારાજ છે. 44 ટકા શિક્ષકોએ એવો મત વ્યક્ત કર્યો હતો કે ઓનલાઈન ક્લાસ દરમિયાન વિદ્યાર્થીઓ પૂરતું ધ્યાન નથી આપતા. ચાલુ ક્લાસે સૂઈ જવું, વારંવાર બાથરૂમ જવું, કંઈક ખાતા કે પીતા રહેવું જેવી અનેક બાબતો છે જે ભણતી વખતે વિદ્યાર્થીઓનું ધ્યાન ભંગ કરે છે. 57 ટકા શિક્ષકોના મતે ઓનલાઈન શિક્ષણ એક પડકારજનક કામ છે જ્યારે 35 ટકા શિક્ષકો માને છે કે તેઓ ઓનલાઈન કે પરંપરાગત કોઈપણ પ્રકારે શિક્ષણ આપવામાં કોઈ સમસ્યા નથી. જોકે 45થી વધુ વયજૂથના શિક્ષકો માટે જરૂરી કમ્પ્યૂટર નિપુણતા કેળવવી ખૂબ જ મુશ્કેલ હતું. 45 કે તેથી વધુ ઉંમરના 77 ટકા શિક્ષકોએ માન્યું હતું કે અગાઉ તેઓ કમ્પ્યૂટર કે લેપટોપથી કામ કરવા માટે ટેવાયેલા ન હતા. ઓનલાઈન પ્લેટફોર્મ્સ પર વિદ્યાર્થીઓને ભણાવવાના લીધે તેઓ ફોટો એડિટ કરવો, પીડીએફ બનાવવી, પ્રિન્ટર કનેક્ટ કરીને વિવિધ પ્રકારના ડોક્યુમેન્ટ્સ પ્રિન્ટ કરવા, વીડિયો કોલિંગ વગેરે જેવા અનેક કમ્પ્યૂટર સંબંધિત ફંક્શન્સ શીખ્યા હતા. જોકે 75 ટકા શિક્ષકોએ કબૂલ્યું હતું કે ડિજિટલ પ્લેટફોર્મના ઉપયોગના લીધે તેમની ભણાવવાની પદ્ધતિમાં ઘણા પરિવર્તનો આવ્યા છે. યુટ્યૂબ પર શિક્ષણ સંબંધિત વીડિયો જોઈને શીખવું, કેમેરા સામે આત્મવિશ્વાસભેર બોલવું, ડોક્યુમેન્ટને ઈમેજમાં કન્વર્ટ કરવું કે વીડિયોમાંથી ખાલી ઓડિયો ડાઉનલોડ કરવો જેવા ઘણાં કામ અગાઉ તેમના માટે લગભગ અશક્ય સમાન હતા.
કોવિડ-19 મહામારી દરમિયાન શિક્ષકો, ખાસ કરીને મહિલાઓ અંગત મોરચે પણ લડી રહી છે. મલ્ટી-ટાસ્કિંગ અને વર્ક ફ્રોમ હોમ હાલના સમયની જરૂરિયાત બની ગઈ છે અને કામના તથા અંગત જીવન વચ્ચે સંતુલન સાધવાની વ્યસ્તતા મહિલા શિક્ષકોની ધીરજની કસોટી લઈ રહી છે. 75 ટકા શિક્ષકો માને છે કે ઓનલાઈન શિક્ષણના લીધે તેમના અંગત જીવનને અસર થઈ છે. સ્કૂલો ક્યારે ખૂલશે અને નિયમિત વર્ગો કેવી રીતે લેવાશે તે અંગે કોઈ સ્પષ્ટતા નથી. આથી, 45 ટકા શિક્ષકો જ્યારે કોવિડ-19ની રસી બજારમાં આવશે પછી જ સ્કૂલે જવા માંગે છે કારણ કે તેમને પોતાની સુરક્ષાની વધુ ચિંતા છે. જોકે, 22 ટકા શિક્ષકો સ્કૂલો ફરી શરૂ થાય પછી પણ વિદ્યાર્થીઓને ઓનલાઈન માધ્યમથી જ ભણાવવા માંગે છે જ્યારે 72 ટકા શિક્ષકોએ પરંપરાગત અને ઓનલાઈન એમ બંને શિક્ષણ માધ્યમ પર ભાર મૂક્યો હતો. માર્ચ,2020ના અંતે પહેલું લોકડાઉન લદાયું પછી સ્કૂલો બંધ જ છે. જોકે આભાર માનવો રહ્યો આપણા શિક્ષકોનો જેમણે વિદ્યાર્થીઓને ભણાવવાનો પડકાર ઉઠાવી લીધો અને ઓનલાઈન પ્લેટફોર્મ્સ અપનાવી લીધા. આના લીધે શિક્ષકો માટે એક નવી તક ઊભી થઈ છે જેના થકી તેઓ ટૂંક સમયમાં પોતાની જાતને અપગ્રેડ કરી શક્યા અને એક અશક્ય જણાતું કામ કરી બતાવ્યું. ખૂબ જ ઓછા ખર્ચે ઈન્ટરનેટના માધ્યમથી તેમણે ડિજિટલ શિક્ષણમાં નિપુણતા હાંસલ કરી શક્યા જે એક સમયે તેમને લગભગ અસંભવ જેવું લાગતું હતું,
ઉપસંહાર :-
ઈંટરનેટનો સમજપૂર્વક અને સુયોગ્ય ઉપયોગ, મર્યાદામાં રહીને થાય તો, અલબત્ત, આપણો દેશ એકવીસમી સદી સાથે તાલ મિલાવીને સર્વાંગી વિકાસ કરી શકવાની ક્ષમતા ધરાવે છે; અને જો એનો ગેરસમજભર્યો તથા વધુ પડતો અતિરેક થશો તો નિ:શંક આપણને ન કેવળ આર્થિક ક્ષેત્રે બલકે કૌટુંબિક, સામાજિક અને સાંસ્કૃતિક ક્ષેત્રે પણ ભારેમાં ભારે નુકસાન પહોંચાડવાની તાકાત ધરાવે છે.
